Hukukçu Prof. Dr. Seyithan Delidumandan, Kalp ve İç Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Canan Karatay, Sıhhat yöneticisi Diyetisyen Ersin Özdemir, Siyasal Bağlantıcı Taner Akkuş, Sosyolog Şükran Şensözen, Eğitim ve Sıhhat Koçu Hazal Çelikdemir, Eğitmen Özgür Akkuş, Akademisyen Doç. Dr. Tuba IŞIK, Diplomatlar Birliği Lideri Musa Karademir ve Ahde Vefa Platform Başkanı Nuran Kırlak sağlık ile ilgili problemlere ait açıklamalar yaptı. İşte o açıklama ve teklifler; Sıhhatin hukukî istikametini, Hukukçu Prof. Dr. Seyithan Delidumandan öğrendik:
“SM ve kanser başta olmak üzere amansız hastalıklar konusunda beşerler çok büyük mağduriyetler yaşamaktadır. Ülkemizde sıhhat hukuku şimdi kâfi seviyede yasal düzenlemelere ve garantilere kavuşturulmuş değildir. Ayrıyeten, gerek avukatlar gerekse yargı mensupları sıhhat hukuku konusunda kâfi bilgiye ve uygulama deneyimine sahip değildirler. Bu durumda bilhassa amansız hastalıklara maruz kalanlar daha fazla mağdur olmaktadır. Bunun tahlili ise, öncelikle “Sağlık İletişimi”nin geliştirilmesi suretiyle hami sıhhat hizmetlerinin nitekim kâfi ve aktif seviyeye getirilmesine bağlıdır.” ehemmiyetine değindi.
Kalp ve İç Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Canan Karatay, “Bunlar ilaç firmalarının uydurduğu hastalıklar. Bu çabayı tek başınıza yürütmek çok güç. Bu bir savaş değil, hastalarıma yaptığım uyarılarımdır. Onlar rica etti “Kitap yaz herkes duysun biz iyileştik” dediler. 51 yıllık tabibim 75 yaşındayım. 51 yıldır uyguladıklarımı anlatıyorum. Mesela paça çorbası için dedim. Zira biz paça çorbası içerek büyüdük. Sonra kolesterol var diye yasaklandı. Bu hakikat değil bunu söylüyorum. Asırlardan beri içilmiş. Geçen gün paça çorbasını çok içerseniz böbreğiniz karaciğeriniz bozulur demişler… Yok bu türlü bir şey!” diye konuştu. “İlaç firmalarının uydurduğu üç hastalık var. Kolestrol, osteoporoz ve menapoz. Bunların hiçbiri hastalık değil” diyen Karatay, “Hepsi ilaç satmak için son 30-40 senede çıkmış. Osteoporoz ve menapoz olağan fizyolojik bir süreçtir. Herkeste olur. Gebelik de hastalık değildir, en doğal bir süreçtir”
Sağlık yöneticisi Diyetisyen Ersin Özdemir, “Sağlık sistemimiz birçok ülkeye göre çok kaliteli ve donanımlıdır. Fakat bu muvaffakiyete rağmen farklı oyunlar üzerinden berbata kullanmaya ve sıhhat üzere bir kıymetli sıkıntıyı emellerine alet etmeye çalışılmaktadırlar. Şöyle ki; Besin, ilaç pazarının kol kola tıpkı markalar çatısı altında ilerlediğini ve bunların en büyük isteğin ülkemizi büsbütün ithal sıhhat sistemine hazırlamaya çalıştıkları aşikâr halde ortadadır. Bugün hangi markete giderseniz gidin ithal olan “N” harfi ile başlayan markanın birebir vakitte ilaç ürettiği ve ilaç piyasasının birçoklarına hâkim olduğunu biliyor musunuz? Evvel kelamda besin (zararlı çöp gıda) ile bizleri hasta etmekte sonra gel hastalığının tahlili bende diyerek ilaçlarını size pazarlamakta ve ömür uzunluğu kullanmalısın algısı yaratmakta. Bu hususta Alman devi bir ilaç şirketinde çalışmış bir arkadaşımın anısını sizler ile paylaşmak isterim:” Toplantı salonuna ilaç kısmı ve mutabakatlı oldukları gıdacılar katıldı ve gıdacılar piyasaya şöyle bir bisküvi çıkartıyoruz ve iddia ediyoruz ki bu bisküviyi tüketim arttıkça size 5 sene içinde 15 milyon tiroit hastası getirmeyi amaçlıyoruz”. Kelamın bittiği yer değil mi? sizden öbür hiç kimse sıhhatinizi düşünmez uyanık olmak ve uyanık kalmak zorundayız.” bilgisini verdi.
Siyasal Bağlantıcı Taner Akkuş, ilacın bile imitasyonu yapıldığını duymak bizleri çok ürkütüyor. Hastalara yönelik yazılan reçetelerden yola çıkarak tedarik edilen ilaç listelerindeki birtakım ayrıntılar çok acı verici. Devlet büyüklerimizin de dikkatine sunarak bir şeyler yapılmasını arz ediyorum. Yazıktır, günahtır. İnsan sıhhati ve gerçek vakitte yanlışsız tedaviyle sıhhat ve şifa elde etmek herkesin hakkı. Giyside, ayakkabıda ve çeşitli eserlerde imitasyon duyuyordum. Markaları taklit edenlere rağmen yapılan devletimizin önemli manadaki sürdürülebilir yaptırımlarını takdirle karşılamamak mümkün değil. Lakin, sıhhat üzere temel hak olarak görülen-nitelendirilen bir alanda dahi “İmitasyon ilaç” sözcüğünü ve sözünü duymak bizleri ürkütüyor. Yetkililerimizin bu hususta hassasiyet ile ilgilenmelerini ehemmiyetle rica ederim.” Diyerek, kelamlarını tamamladı.
Ahde Vefa Platformu Başkanı Nuran Kırlak, “Nadir hastalıkların belirtilerinin birbirine olan şaşırtan benzerliği tıbbi teşhisin temel meselelerinden biridir. Bu durum hastaya hem yanlış teşhis konmasına hem de yanlış tedavi uygulanmasına sebep olur. Az hastalık Ayrıyeten bu hastalıkların teşhisi de o denli zordur ki, uzun yıllar süren muayeneler sonrasında bile tabibin uyguladığı tedaviden hiçbir olumlu sonuç alınamaz. Bu tıp hastalıklara yanlışsız teşhis konamaması, bunların çok ender hastalıklardan olması, lakin -buna rağmen- belirtilerinin sıkça rastlanan hastalıklarda ortaya çıkan belirtilere epeyce benzerlik göstermesi sonucu baş gösteren temel sorun karşısında genetik nedenlerin yanı sıra, ilaçların yan tesirleri sebebiyle de öteki hastalıklara sebebiyet verebilmektedir. Bu çeşit hastalıkların listesi epeyce kabarıktır. Hasta ve yakınlarının karşılaştıkları bu problemlere yönelik çözümlemeyi öncelikle genel sıhhat sistemi içinde ender hastalıklar hakkında emniyetli data toplama ve kıymetlendirme sistemi kurulması gerekir. Ender hastalıklar alanlarında uzmanlaşmış tabiplere, klinik merkezlere ve teşhis laboratuvarlarına gereksinim duyulmaktadır. Ender hastalıkların tedavisinde kullanılan ilaçlar, araştırma-geliştirme süreçlerinin hayli güç, vakit alıcı ve maliyetli olması sebebiyle çoklukla çok kıymetlidir. Az hastalıklar konusunda ülkemizde de ulusal bir sıhhat siyaseti oluşturulması ve çalışmalar yapılması büyük ehemmiyet taşımaktadır.” vurgusunda bulundu.
Hastalıklarla ömür biçimi ortasında bir bağ kurarak açıklamalar yapan, Eğitmen Özgür Akkuş şunları tabir etti: “Ne yazık ki günümüzde her üç bireyden biri kanser hastalığına yakalanıyor ya da bu hastalıktan ötürü bir yakınını kaybediyor. Sağlıklı beslenemiyoruz; yiyeceklerimizde tarım ilaçları, kimyasal boyalar var. Artık vaktimizin birden fazla, televizyon önünde, telefonlarla yahut tabletlerle geçiyor. Bu yüzden spor yapamıyor, hareket edemiyoruz “Bana bir şey olmaz.” diyerek sıhhat denetimlerimizi yaptırmıyor, sıhhatimizi ihmal ediyoruz. Ve birdenbire bizi yahut sevdiklerimizi bu hastalık buluveriyor. Uzun ve sancılı tedavi süreçleri sonunda hayatlar alt-üst oluyor, acı kayıplar veriliyor, sevdiklerimiz bir bir elimizden gidiyor. İşte bu güç ve insani süreçte; hastalara ve hasta yakınlarına takviye vererek onların yükünü hafifletmek çok değerlidir. Devlet bünyesinde oluşturulan kurumlar ile; hastaların konutta sıhhat hizmeti ” muayene, tetkik, analiz, tedavi, tıbbi bakım, takip ” süreçlerinin görülmesi, bedellerinin karşılanması sağlamalıdır. Kanser hastalarının korunması, hastaların ve ailelerinin yaşadıkları zorlukların hafifletilmesi maksadıyla faaliyet gösteren birçok sivil toplum örgütü vardır. Kanser tedavisinden yeni çıkmış, bu hastalığı atlatmış daha çok insanın, istekli olarak bu kuruluşlara katkı sunmaları desteklenmelidir. Son olarak, insanlara sağlıklı bir ömrün gereklerini göstermek ve hastalıklar gelmeden önünü almak için “Sağlık Şuuru Eğitimi” verilmelidir. Okullarımızda eğitim müfredatına sağlıklı beslenme, hastalıkların erken tanısı ve tedavi yolları üzere yararlı bilgilerin olduğu dersler eklenmelidir. Bu konu sağlıklı jenerasyonların yetişmesi ve geleceğimiz açısından çok değerli bir konudur.”
Uluslararası arenada Türkiye’nin sıhhatteki yerinden bahseden, Diplomatlar Birliği Lideri Musa Karademir; “Türkiye’de sıhhat bölümünün son yıllarda yaptığı atakları ve muvaffakiyetini görmezden gelemeyiz. Bilhassa pandemi süreci de Avrupa’da yaşananlar, ABD’de sıhhat sigortası kapsamı dışında olanların yaşadıklarına bakacak olursak, Türkiye sıhhatte ve sıhhat turizminde ileri düzeydedir diyebiliriz”, dedi. Ender hastalıklar ve tedavisi için de bu yıl içinde yapılan açıklamalar elbette umut verici. Bu ortada sıhhat bölümü ve nadide hastalıkların tedavisi hususlarının yanı sıra, sıhhati ilgilendiren öteki ve çok değerli bir hususta elbette “ilaç sektörü” ve bu alanda bugüne kadar yapılan ve bundan sonra yapılması gereken Ar-Ge’dir. İlaç dalında maalesef dışa bağımlıyız. Yerli üretim çok düşük. Bilhassa nadide hastalıkların tedavisinde bu çok daha bariz. Ülke olarak, Ar-Ge’ye önemli oranda kaynak aktarmalıyız. İlaçta Ar-Ge’lerin patentlere ve fikri mülkiyet haklarına dönüşmesi ve oradan da üretim proseslerine geçilmesi, ülkemizin dışa bağımlılığını azaltacak, nadide hastalıklar, salgın hastalıklar, genetik çalışmalar da uzun soluklu uğraşlar ve muvaffakiyet sonuçları getirecektir. Bu noktada Spektral Holding CEO’su olarak belirtmem gerekir ki bizim bünyemizde 422 ilaç patenti bulunmakta ve bu ilaçların bir kısmında “faz” çalışmaları yapılmaktadır. Sıhhat bölümünde gayemiz, dünya ile yarışmak ve tedavisi olmayan hastalıkları ortadan kaldırmak olmalıdır, formunda açıklamalarda bulundu.
Hastalıkların tedavisinde kullanılan ilaç ve ilaç terörü üzerine, Sosyolog Şükran Şensözen mevzumuza ait şunları söyledi: “Modern çağın muhtemel krizi ilaç terörü … İlaca yönlendirme global pazarlama kültürünün bir getirisi mi? Son vakitlerde gerek antibiyotikler ve gerekse antidepresan ilaçlar başta olmak üzere birçok ilaç türevinin halk ortasında gittikçe yayıldığı ve birçoğunun da insanları tedavi etmekten fazla yeni hastalıkların oluşmasına sebebiyet verdiği tez edilmektedir. Çağdaş tıbbın birçok alanda yenilikler sunarak hayatımıza kolaylıklar sağlaması ve insanlığa sayısız derecede katkısı mevcuttur bu durum göz önünde bulundurulduğunda ise ehemmiyeti yadsınamaz. İnsan bu çağda gereğinden fazla mı ilaç kullanıyor? Reçetesiz İlaç kullanımının yasak olması uzun müddettir kullanılan ve ziyadesiyle gerekli olan bir uygulamadır. Ancak hekimlik ve eczacılık, pazarlama kültürünün baskısı altında mı sorusunu akıllara getiriyor. Çünkü fazla ilaç yazımının ve uzun müddetli ilaç kullanımının olup olmadığı sıklıkla uzmanlar tarafından lisana getiriliyor. Üstelik birden fazla hastalığı olanların durumu göz önüne alındığında, adeta yanlarında bir alışveriş poşeti ile gezen hastaların olduğu gözlenmektedir. Kişinin kullandığı ilaç ve hastalık sayısı baz alındığında bu riskler katlanmaktadır. Çünkü reçetelere yazılan ilaçlardan rahatsız ve hatta mağdur olan yüz binlerce insanın olduğu da görülüyor. Her beş ilaçtan biri öldürüyor. Amerika’da piyasaya sürülen her beş ilaçtan bir tanesi yan tesirleri sebebiyle insanlarda yeni bir hastalığın ortaya çıkmasına neden olduğu ve ölümlere dahi sebebiyet verdiği için geri toplanmaktadır. Ne kadar fazla kişi hasta kategorisine konulursa kâr marjının o kadar arttığı bu dal korunduğu için perde ardında dönen oyunların maalesef çok azı ortaya çıkmaktadır. Bu hususta en yüksek cezayı 2012 yılında GlaxoSmithKline 3 milyar dolar ile almıştır. Lakin bu alınan cezalar insanlığa verdikleri ziyan karşısında maalesef kâfi değildir. Dünya Sıhhat Örgütü (WHO)sağlık tarifini; “Sadece hastalıkların ve rahatsızlıkların olmayışı değil, bir bütün olarak fiziki, ruhi ve toplumsal açıdan düzgün olma hali “olarak ele almaktadır. Önleyici önlemler kapsamında hastalığın oluşumuna neden olan başta genetik yatkınlık kökenli faktörler ve ruhsal etkenler göz önünde bulundurularak hem çağdaş tıp hem de alternatif tıp çalışmaları ışığında gerekli tedbirler alındığı takdirde kişinin fizikî ve ruhsal sıhhati korunmuş olacaktır. Tıpkı vakitte iktisattan sıhhate birçok alanda toplumsal refah düzeyinin yükselmesine katkı da sağlanacaktır.
Eğitim ve Sıhhat Koçu Hazal Çelikdemir, teğe bir danışanlarıyla yaptığı görüşme içeriklerini bizlerle paylaştı: Türkiye’de sıhhat bölümünde büyük atılımların yapıldığı inkâr edilemez elbette. Bunun yanında şimdi giderilmemiş ve halkın şikâyet ettiği meseleler da var tabii! Eğitimin sağlıklı ilerleyebilmeli için veli danışmanlarımla kesinlikle fikir alış-verişinde bulunup notlarımı alırım. Danışlarım; Eğitimde ve sıhhatte mültecilerle öz halkımız ortasında büyük ayrımcılığın yapıldığını ve halkımız ismine çok üzüldüklerini belirttiler.
• Halk sıhhati için yapılan hastanelerde vatandaşlarımız günlerce sıra beklerken neden mülteciler ellerindeki evrakla muayene önceliği elde ediyor?
• MHRS ve 182 randevu açılış saati saat 10:00 alındığı vatandaşa neden bildirilmiyor?
• Yaşlı ve engelli vatandaşların rutin sıhhat denetimi için neden sistemli olarak ziyaret edilmiyor?
• Birtakım analizleri kamu hastaneleri yapmıyor. Özel laboratuvarda yapılan bu analizlerin fiyatını vatandaş kendi cebinden ödüyor, bu analizleri kamu hastaneleri kendi yönlendirdiği özel laboratuvarda vatandaşa yük olmadan yaptırabilmelidir.
• Alternatif Tıp ünite sayıları çok az halk neden bilgilendirilmiyor?
• Kamu hastanelerinde ameliyat tarihi neden çok geç tarihe veriliyor?
Toplumu huzursuz eden sorular karşılık bulup tahlile kavuşursa, barışçıl ve sağlıklı jenerasyonlar yetişir.
Sağlık hizmetinin sunulmasında önemli bir mihenk taşı olan, bağlantı ve buna bağlı olan sıhhat eğitimine yönelik olarak, akademisyen Doç. Dr. Tuba IŞIK bizimle fikirlerini paylaştı: Hekim- hasta, hasta- tabip, hekim- refakatçi, hekim- sıhhat işçisi ortasında gerçekleşen sıhhat irtibatında tesirli bir alan olan sıhhat eğitimi, içeriği ve sonları nelerdir?
Kişilerin sağlıklılık hallerinin korunması ya da rastgele bir hastalığa yakalanılması durumunda sıhhat çalışanından, tabibine, hastasından, refakatçisine bir irtibat döngüsü başlar. O denli ki bu döngü hasta yakını ve refakatçinin ötesine hasta tanıdığına kadar genişletilebilir.
Tıbbi jargonların yüklü olarak kullanıldığı bir alanda kültür düzeyine, ilgi alakaya, eğitim düzeyine nazaran kullanılan lisanın anlaşılması şahıstan bireye değişir. Bu noktada, sıhhat irtibatı ( health communication) içinde bahsi geçen bir mevzu var; sıhhat eğitimi: Bilhassa son yıllarda ülkemizde daha çok anılan ve bilinmeye başlanan bu bahis, özünde toplum olarak hepimizi ilgilendiren bir alan. Çünkü her insan, potansiyel bir hastadır ve hatta bunun ötesinde sağlıklı halini herkes muhafaza eforu içindedir. Sıhhat eğitimi, şahısların sağlıklı olma şartlarını ortaya çıkararak, sağlıklı olmayı mümkün kılan ve güçlendiren; ya da buna yönelik kollektif bir davranış için birebir tesirleri yapan öğrenme yaşantılarının rastgele bir bileşenidir. Sıhhat eğitimi; eğitim hedefinin belirlenmesi, ileti içeriğinin oluşturulması, maksat kitlenin belirlenmesi, kanal seçimi, kıymetlendirme: kriter ve strateji belirleme üzere etaplardan oluşur. Bu süreçler hakikat halde organize edilir ve yönetilirse, daha uygun bir sıhhat eğitimi, amaç kitlelerin birbirini daha düzgün anladığı, daha kısa vadede, daha yanlışsız bir tedavi süreci manasına gelecektir. Sıhhat irtibatı içerisindeki bütün olgu ve hususlar ciddiye alınarak, özellikle sıhhat eğitimine yönelik çalışmalar yapılmalıdır.